Մարդու մահից հետո ամեն ինչ չի ավարտվում։ Հայկական հոգևոր ու ժողովրդական պատկերացումներում մահը չի դիտվում որպես վերջնական կետ, այլ՝ որպես անցումային փուլ դեպի մի այլ աշխարհ։ Այդ պատճառով էլ ժողովուրդը հատուկ նշանակություն է տալիս մահվան հաջորդող որոշ օրերին՝ հատկապես 3-րդ, 7-րդ և 40-րդ։ Այսօր շատերը պարզապես կատարում են այդ օրերին ընդունված արարողությունները՝ առանց խորապես հասկանալու դրանց իմաստը։ Իսկ իրականում այդ օրերը հագեցած են խորհրդով, հոգևոր բովանդակությամբ և ներքին ճշմարտությամբ, որը հարյուրավոր տարիներ փոխանցվել է սերնդեսերունդ։
3-րդ օրը՝ հոգու վերադարձ տուն
Հայկական ավանդական պատկերացմամբ՝ մահից հետո հոգին անմիջապես չի լքում երկրային աշխարհը։ Առաջին երեք օրերին այն համարվում է մերձավորների կողքին՝ այցելում է իր տունը, շրջում ծանոթ վայրերում։ Հատկապես 3-րդ օրը հոգին, ինչպես ասվում է, վերադառնում է իր աշխարհիկ միջավայրը՝ տեսնելու, լսելու, զգալու վերջին անգամ։
Ահա թե ինչու 3-րդ օրը ընտանիքը կազմակերպում է հոգեհաց, որպեսզի հոգին զգա, որ մենակ չէ։ Որ իր ներկայությունը դեռ զգում են, հիշում են։ Այս օրն արտահայտում է սիրո, հարգանքի ու երախտագիտության ուժը, որը կենդաններից փոխանցվում է հանգուցյալին։
7-րդ օրը՝ անցման գիծ
7-րդ օրը, ըստ ավանդույթի, հոգին սկսում է վեր բարձրանալ։ Եթե 3-րդ օրը այն այցելում է տուն, ապա 7-րդը դիտվում է որպես որոշիչ պահ՝ դեպի վերին աշխարհ գնալու ճանապարհին։ Սա հոգու «ճանապարհի» հաջորդ փուլն է։ Շատ ընտանիքներ այս օրը ևս կազմակերպում են հիշատակի սեղան, գնում եկեղեցի, պատվիրում պատարագ, որպեսզի աղոթքով ուղեկցեն հոգուն դեպի լույս։
7-րդ օրը շատ կարևոր է նաև հոգեպես։ Դա մեր՝ կենդանի մնացածներիս համար պահ է՝ կրկին կանգ առնելու, խորհելու կյանքի արժեքի մասին, հիշելու մահացածին ոչ թե որպես բացակայող, այլ՝ որպես ապրող հիշողության մեջ։
40-րդ օրը՝ հոգու ճակատագրական հանգրվանը
Հայկական ավանդույթում և քրիստոնեական ուսմունքի համաձայն՝ 40-րդ օրը հոգու ճակատագրական շրջադարձն է։ Համարվում է, որ հենց այս օրը է որոշվում՝ հոգին արդյոք խաղաղության է գնում, թե դեռ շարունակելու է տառապել՝ ըստ ապրած կյանքի, արարքների, մեղքերի ու արժանապատվության։
Այդ պատճառով է, որ այս օրը ամենից խորը խորհուրդն ունի։ Ընտանիքները պատարագ են պատվիրում, հոգեհաց կազմակերպում՝ առավել պատշաճ կերպով նշելու հանգուցյալի հիշատակը։ Ժողովուրդը հավատում է, որ այդ օրը հոգին վերջնականապես հեռանում է երկրային տարածությունից, ու հենց այդ ժամանակ է անհրաժեշտ ամենաաղոթախառն ներկայությունը հարազատների կողմից։
Ժողովրդական հավատալիքներ
Հայկական գյուղական համայնքներում մինչ օրս պահպանվում են հետաքրքիր հավատալիքներ՝ կապված այս օրերի հետ։ Օրինակ՝ կարծում են, որ 3-րդ օրը չպետք է տունը մաքրել, «հոգուն չնեղացնելու» համար։ 7-րդ օրը կաթ չի բերում տուն, իսկ 40-րդ օրը խուսափում են ուրախությունից, բարձր երաժշտությունից։
Չնայած ժամանակների փոփոխությանը՝ այս պատկերացումները պահպանվում են որպես հոգևոր ժառանգություն՝ գուցե ոչ միշտ բացատրվող, բայց սրտով զգալի։
Ի՞նչ է իրականում պահանջում հոգին
Բոլոր այդ օրերին՝ ինչ էլ լինի, հոգուն ամենաշատը անհրաժեշտ է աղոթք և հիշողություն։ Ոչ թե ճոխ սեղաններ կամ արտաքին շքեղություն, այլ լուռ ու մաքուր հիշատակում, անկեղծ խոսք, ներողություն և երախտագիտություն։
Մահը բաժանում է մարմինը հոգուց, բայց հիշողությունը պահում է կապը։ Երբ մենք աղոթում ենք հանգուցյալի համար, իրականում մենք թույլ ենք տալիս նրա հոգուն շարժվել առաջ՝ խաղաղության և լույսի մեջ։